Spichrze nad Brdą

W okolicy Bydgoszczy Wisła, ta prawdziwa arteria wodna, łączy się naturalnie z innym szlakiem wodnym - z rzeką Brdą, a od XVIII wieku przez Kanał Bydgoski z Notecią, Odrą i Europą Zachodnią. W XV i XVI wieku Bydgoszcz rozwijała się niezwykle dynamicznie. Motorem tego rozkwitu był oczywiście handel. Głównie handlowano zbożem zebranym na Kujawach, Krajnie,w Wielkopolsce i na Pałukach. Innymi płodami rolnymi i produktami rzemieślniczymi także: garnkami, piwem, winem, spławianym drewnem, dziegciem, miodem, solą, cukrem, egzotycznymi przyprawami itp.

Spichrze nad Brdą, Bydgoszcz

Jak pisał pewien bydgoski bernardyn w 1604 r.:

Dzięki tej dobroczynnej rzece miasto doszło do takiej świetności i bogactwa, że dużo szlachty widząc, że ich majątek topnieje udaje się doń, aby kupowaniem zboża i wysyłaniem do Gdańska pokryć niedobory. Obywatele zaś wydający za nich swe córki, darzą je niepodłym posagiem. I oto jest powód dlaczego Bydgoszcz celuje przed wszystkimi miastami w Królestwie Polskim.

Miasto szybko przekroczyło obszar wyznaczony murami miejskimi. Pomyślność gospodarcza działała jak magnes. Sprzyjała rozwojowi osadnictwa w mieście. I jak sądzicie Państwo, jakże też rozwijała się przestrzennie Bydgoszcz od XV do XIX wieku ? Koncentrycznie od Starego Rynku i Ratusza ? Wcale. Wystarczy spojrzeć na historyczne i współczesny plany miasta. Bydgoszcz rozwijała się wzdłuż Brdy,- na zachód wzdłuż Kanału Bydgoskiego i na wschód ku Wiśle. Bydgoszcz w obecnym centrum, a dawniej od zamku na wschodzie, po Wyspę Młyńską na zachodzie była jak jeden duży port przeładunkowy. Na obu brzegach Brdy budowano spichrze z kupieckimi kantorami, magazyny, przystanie, stocznie remontowe. Przy rzece wznoszono także klasztory karmelitów, klarysek, bernardynów, ale spichrze przede wszystkim. Brda w mieście była najważniejsza. Dumny z miasta XVII-wieczny burmistrz Wojciech Łochowski w swojej Kronice pisał:

 Bydgoszcz słynie także z portu. Po obu stronach rzeki ma budowle okazałe, warte oglądania, wzniesione wyłącznie w celu magazynowania zboża, które w ogromnych ilościach zwożą tu z Wielkopolski, a szczególnie z całych Pałuk, Krajny i krain kaszubskich. W całym Królestwie Polskim trudno znaleźć drugie miasto , gdzie każdego roku gromadzono tak wielkie ilości zboża, stąd w dogodnej porze wywozi się je do Gdańska. Z Gdańska z kolei , w górę rzeki , przywozi się do Bydgoszczy mnóstwo śledzi, soli zamorskiej, pomarańczy, win francuskich, reńskich, kanaryjskich, kreteńskich ,lub małmazyjskich.

W okresie rozbiorów Polski znaczenie handlu drogami wodnymi nie zmalało. Wręcz przeciwnie. Duże ożywienie wprowadziło wybudowanie w latach 1772-1800 Kanału Bydgoskiego do Noteci i Odry, oraz przekształcenie dawnej Wyspy Menniczej w Wyspę Młyńską. Na Wyspie wybudowano cały kompleks młynów i spichrzy związanych m.in.. z aprowizacją armii pruskiej. To wtedy też, już poza Wyspą Młyńską i ówczesnym miastem, w zakolu Brdy wzniesiono ogromne Spichrze Królewskie, które zniszczone w czasie II Wojny Światowej zastąpiła współczesna Opera Nova.

Transport drogami wodnymi kwitł do II połowy XIX wieku. Później coraz bardziej wyparła go kolej.

Do dzisiaj zachowało się w Bydgoszczy zaledwie kilka historycznych spichrzy, a sprzed XIX wieku tylko cztery. Wszystkie przy brzegach rzeki, w ścisłym centrum miasta, wszystkie szachulcowe i wszystkie dzisiaj pełniące funkcje muzealne.

Spichrze nad Brdą, Bydgoszcz, fot. R.Sawicki

Trzy spichrze przy ul. Grodzkiej 7-11, (które także są współczesnym logo Bydgoszczy) zostały zbudowane w latach 1793-1800 r. przez kupca Samuela Gotlieba Engelmanna. Pierwotnie kompleks przy ul. Grodzkiej składał się z pięciu spichrzy w zabudowie szeregowej. W 1960 roku doszczętnie spłonęły dwa spichrze (13 i 15). Już wówczas były tak mocno wpisane w tradycję miejską ,że dotąd wśród bydgoszczan odzywają się głosy za ich rekonstrukcją. Zachowane spichrze w 1962 roku zostały zaadaptowane na cele ekspozycyjne bydgoskiego Muzeum. W 2006 roku zakończono ich gruntowny remont i modernizację wnętrz.

Szczególnie ulubiony przez bydgoszczan, a zarazem charakterystyczny jest spichrz najbliższy ul. Mostowej , zwany nieraz „holenderskim" ze względu na krążynowy dwuspadowy dach. Przed tym spichrzem współcześnie zorganizowano niewielki amfiteatr oraz usytuowano brązowy medal średniowiecznej Bydgoszczy.

Czwartym, najstarszym bydgoskim spichrzem jest tzw. Biały Spichrz na Wyspie Młyńskiej. Wybudowany został w IV ćwierci XVIII wieku, tuż przy przyczółku nieistniejącego już Mostu Magazynowego , do którego nawiązuje piękna współczesna kładka piesza łącząca Wyspę Młyńską z Operą Nova. W 1975 roku wraz z innymi obiektami na Wyspie Młyńskiej Biały Spichrz przekazany został Muzeum.

W 2009 roku Biały Spichrz przeznaczony został na zbiory archeologiczne Muzeum Okręgowego. -->>wystawa stała Bydgoszcz i region u zarania dziejów -->> W grodzie Bydgosta

Biały Spichrz na Wyspie Młyńskiej, Bydgoszcz, fot. R.Sawicki

Na Wyspie Młyńskiej są jeszcze inne dawne spichrze, ale te pochodzą już z XIX wieku. Ok. 1851 roku nad Brdą Młynówką wzniesiono spichrz mąki workowanej, gdzie obecnie mieści się stylowa restauracja „Karczma Młyńska". Cały czas na godną adaptację czekają tzw. Młyny i Spichrze Rothera naprzeciwko przepięknej nowoczesnej mariny w północnej części Wyspy Młyńskiej.

Na drugim, nowomiejskim brzegu Brdy w dawnych spichrzach urządzono inną stylową restaurację „Stary Port" (ul. Stary Port 13) oraz popularny klub młodzieżowy „Awangarda" z bardzo interesującym wnętrzem (ul. Stary Port 21)

Starą i nową Bydgoszcz symbolicznie łączy przy spichrzach zawieszona nad Brdą współczesna rzeźba "Przechodzącego przez rzekę" autorstwa Jerzego Kędziory, a odsłonięta o północy 1 maja 2004 roku z okazji przystąpienia Polski do Unii Europejskiej.

W tym samym miejscu swojego rodzaju współczesnymi spichrzami w przestrzeni miasta jest nowoczesny budynek banku BRE nad brzegiem Brdy (wielokrotnie wyróżniany w ogólnopolskich konkursach architektonicznych). Nowoczesną, śmiałą formą nawiązuje do dawnego klimatu architektonicznego centrum Bydgoszczy. W wymowie symbolicznej podobnie jak dawne spichrze także służy „gromadzeniu" i miejmy nadzieję, dalszemu bogaceniu się bydgoskich współczesnych mieszczan.